ЁЯЗоЁЯЗ│ рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ (Key Features of the Indian Constitution)

✨ рднूрдоिрдХा

рднाрд░рдд рдХा рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рдХाрдиूрдиी рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рднाрд░рддीрдп рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдХी рдЖрдд्рдоा рд╣ै। рдпрд╣ рд╡िрд╢्рд╡ рдХा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рд▓िрдЦिрдд рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рдиाрдЧрд░िрдХों рдХे рдоूрд▓ рдЕрдзिрдХाрд░, рдХрд░्рддрд╡्рдп, рд╢ाрд╕рди рдк्рд░рдгाрд▓ी рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рди्рдпाрдп рдХी рдиींрд╡ рд░рдЦी рдЧрдИ рд╣ै। рдЗрд╕ рд▓ेрдЦ рдоें рд╣рдо рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдкрд░ рд╡िрд╕्рддृрдд рдЬाрдирдХाрд░ी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ेंрдЧे।


ЁЯУЬ рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ

1. рд▓िрдЦिрдд рдФрд░ рд╡िрд╕्рддृрдд рд╕ंрд╡िрдзाрди

рднाрд░рдд рдХा рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╡िрд╢्рд╡ рдХा рд╕рдмрд╕े рд▓ंрдмा рдФрд░ рд╡िрд╕्рддृрдд рд▓िрдЦिрдд рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╣ै। рдЗрд╕рдоें 25 рднाрдЧ, 12 рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдпाँ, рдФрд░ 400 рд╕े рдЕрдзिрдХ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं।

2. рд╕ंрдШाрдд्рдордХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा (Federal Structure)

рднाрд░рдд рдПрдХ рд╕ंрдШीрдп рджेрд╢ рд╣ै, рдЬрд╣ाँ рд╢рдХ्рддिрдпों рдХा рд╡िрднाрдЬрди рдХेंрдж्рд░ рдФрд░ рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рдмीрдЪ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд░ूрдк рд╕े рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рддीрди рд╕ूрдЪिрдпाँ рд╣ोрддी рд╣ैं:

  • рдХेंрдж्рд░ рд╕ूрдЪी

  • рд░ाрдЬ्рдп рд╕ूрдЪी

  • рд╕рдорд╡рд░्рддी рд╕ूрдЪी

3. рд╕ंрд╕рджीрдп рд╢ाрд╕рди рдк्рд░рдгाрд▓ी (Parliamentary System)

рд╕ंрд╡िрдзाрди рднाрд░рдд рдоें рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╢ैрд▓ी рдХी рд╕ंрд╕рджीрдп рд╢ाрд╕рди рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХो рдЕрдкрдиाрддा рд╣ै рдЬрд╣ाँ рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХा рд╕ंрд╕рдж рдХे рдк्рд░рддि рдЙрдд्рддрд░рджाрдпी рд╣ोрддी рд╣ै।

4. рди्рдпाрдпिрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा (Independence of Judiciary)

рднाрд░рддीрдп рди्рдпाрдпрдкाрд▓िрдХा рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдФрд░ рдиिрд╖्рдкрдХ्рд╖ рд╣ै। рдпрд╣ рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрддा рд╣ै рдФрд░ рдХाрдиूрдиों рдХी рд╡ैрдзрддा рдкрд░ рдиिрд░्рдгрдп рджेрддी рд╣ै।

5. рдоौрд▓िрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ (Fundamental Rights)

рднाрд░рдд рдХे рдиाрдЧрд░िрдХों рдХो рд╕ंрд╡िрдзाрди рдж्рд╡ाрд░ा 6 рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдоौрд▓िрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ рдк्рд░рджाрди рдХिрдП рдЧрдП рд╣ैं:

  • рд╕рдоाрдирддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░

  • рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░

  • рд╢ोрд╖рдг рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдЕрдзिрдХाрд░

  • рдзрд░्рдо рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा

  • рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдФрд░ рд╢ैрдХ्рд╖рдгिрдХ рдЕрдзिрдХाрд░

  • рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдЙрдкрдЪाрд░ рдХा рдЕрдзिрдХाрд░

6. рдоौрд▓िрдХ рдХрд░्рддрд╡्рдп (Fundamental Duties)

1976 рдоें 42рд╡ें рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕ंрд╢ोрдзрди рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдиाрдЧрд░िрдХों рдХे рд▓िрдП 11 рдоौрд▓िрдХ рдХрд░्рддрд╡्рдпों рдХो рдЬोрдб़ा рдЧрдпा।

7. рдиिрд░्рджेрд╢рдХ рд╕िрдж्рдзांрдд (Directive Principles of State Policy)

рдпे рд╕िрдж्рдзांрдд рд░ाрдЬ्рдп рдХो рд╕рдоाрдЬрд╡ाрджी, рдХрд▓्рдпाрдгрдХाрд░ी рдФрд░ рд╕рдоाрдирддाрдоूрд▓рдХ рд╕рдоाрдЬ рдХी рдУрд░ рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рдХрд░рдиे рдХे рдиिрд░्рджेрд╢ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддे рд╣ैं।
рд╣ाрд▓ाँрдХि рдпे рди्рдпाрдпाрд▓рдпों рдж्рд╡ाрд░ा рд▓ाрдЧू рдирд╣ीं рдХिрдП рдЬा рд╕рдХрддे, рдлिрд░ рднी рдЗрдирдХा рдорд╣рдд्рд╡ рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рд╣ै।

8. рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖рддा (Secularism)

рднाрд░рдд рдПрдХ рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╣ै рдЬрд╣ाँ рд░ाрдЬ्рдп рдХिрд╕ी рдПрдХ рдзрд░्рдо рдХो рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣рди рдирд╣ीं рджेрддा। рд╕рднी рдзрд░्рдоों рдХो рд╕рдоाрди рд╕рдо्рдоाрди рдФрд░ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ै।

9. рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪрддा (Supremacy of the Constitution)

рдХिрд╕ी рднी рдХाрдиूрди рдпा рдиीрддि рдХो рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдирд╣ीं рдмрдиाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा। рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рдХाрдиूрди рд╣ै।

10. рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рд╕ंрд╢ोрдзрди рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा (Amendment Process)

рд╕ंрд╡िрдзाрди рд▓рдЪीрд▓ा рдФрд░ рдХрдаोрд░ рджोрдиों рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рд╕ंрд╢ोрдзрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 368 рдХे рддрд╣рдд рдХी рдЬाрддी рд╣ै।


ЁЯУМ рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ

  • рд╡рдпрд╕्рдХ рдорддाрдзिрдХाрд░: рдк्рд░рдд्рдпेрдХ 18 рд╡рд░्рд╖ рд╕े рдКрдкрд░ рдХा рдиाрдЧрд░िрдХ рд╡ोрдЯ рджेрдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рд░рдЦрддा рд╣ै।

  • рдПрдХрд▓ рдиाрдЧрд░िрдХрддा: рднाрд░рдд рдоें рд╕рднी рдиाрдЧрд░िрдХों рдХो рдПрдХ рд╣ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдиाрдЧрд░िрдХрддा рдк्рд░рджाрди рдХी рдЬाрддी рд╣ै।

  • рдЧрдгрд░ाрдЬ्рдп рд╕्рд╡рд░ूрдк: рднाрд░рдд рдХा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХा рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдк्рд░рдоुрдЦ рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬो рдЪुрдиाрд╡ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЪुрдиा рдЬाрддा рд╣ै।


ЁЯза рдпाрдж рд░рдЦрдиे рдХी рдЯ्рд░िрдХ

"SuMoNi-PaMoDa-SaDh-SaSu-SaMa"

  • Su - Supreme Constitution

  • Mo - Most Lengthy

  • Ni - Independent Judiciary

  • Pa - Parliamentary System

  • Mo - Moral Duties

  • Da - Directive Principles

  • Sa - Secularism

  • Dh - Dharmik Freedom

  • Sa - Sovereignty

  • Su - Supremacy

  • SaMa - Samanta aur Mool Adhikar


ЁЯФЦ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖

рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХेрд╡рд▓ рд╢ाрд╕рди рдЪрд▓ाрдиे рдХा рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рдпрд╣ рднाрд░рдд рдХे рдоूрд▓्рдпों, рдЖрджрд░्рд╢ों рдФрд░ рдиाрдЧрд░िрдХों рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХा рд░рдХ्рд╖рдХ рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ рдЗрд╕े рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдЕрди्рдп рд╕ंрд╡िрдзाрдиों рд╕े рдЕрдж्рд╡िрддीрдп рдмрдиाрддी рд╣ैं।

рдЯिрдк्рдкрдгिрдпाँ